ตำนาน องค์พระปฐมเจดีย์ สถานที่ศักดิ์สิทธิ์ของไทยตั้งตระหง่านอยู่ใจกลางเมืองนครปฐม ‘ วัดพระปฐมเจดีย์ราชวรมหาวิหาร ‘ พระอารามหลวงชั้นตรี ชนิดราชวรวิหาร มีประวัติความเป็นมาอันยาวนานในดินแดนสุวรรณภูมิ เป็นที่ประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุ เป็นเจดีย์ขนาดใหญ่ ทรงระฆังคว่ำ . เป็นที่เคารพบูชาของ พุทธศาสนิกชน ทั่วโลกด้วยปากขนาดใหญ่ ผนังกระจก 2 ชั้น ปูกระเบื้องทั้ง 4 ทิศ เชื่อว่ามีคนไทยน้อยคนนักที่จะไม่รู้จักองค์พระปฐมเจดีย์ แต่เคยทราบหรือไม่ว่าใครเป็นผู้สร้างองค์พระปฐมเจดีย์? และสร้างเมื่อใด เดี้ยวจะมาแนะนำตำนาน เรื่องเล่า และประวัติศาสตร์
ตำนาน องค์พระปฐมเจดีย์ ประวัติ พระปฐมเจดีย์
ตำนาน องค์พระปฐมเจดีย์ พระปฐมเจดีย์สร้างขึ้นในสมัยพระเจ้าอโศกมหาราชที่ส่งศาสนทูตมาเผยแผ่พระพุทธศาสนา นักโบราณคดียอมรับว่าพระโสณะเถระและพระอุตระเดินทางมานครปฐมในพุทธศตวรรษที่ 3 เพื่อสร้างหลักฐานการประกาศ พระพุทธศาสนา ครั้งแรก ถูกโค่นล้มเหมือนสถูปอินเดีย ต่อมาได้เปลี่ยนวิธีบูรณะใหม่ใน สมัยรัชกาลที่ 4 ภายใต้ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อครั้งเสด็จจาริกไปนมัสการพระสถูปเจดีย์
ในเจดีย์องค์เดียวกันเมื่อพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงผนวช ยอดเจดีย์สูง 42 วา เสด็จ ขึ้นครองราชย์ เมื่อประมาณ พ.ศ. 2396 โปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระเจดีย์ใหญ่มีหลังคา เดิมสูง 120 เมตร พร้อมสร้างศาลเจ้าและวัด ระเบียงคดโดยรอบ งานยังไม่เสร็จจนกว่าท่านจะมรณภาพ
ต่อมา พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 โปรดเกล้าฯ ให้ปฏิสังขรณ์องค์พระปฐมเจดีย์ สร้างหอระฆังเสร็จแล้วประดับกระเบื้อง
ต่อมาในรัชสมัย พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6 โปรดเกล้าฯ ให้ปฏิสังขรณ์พระที่นั่งใหญ่ จิตรกรรม พระเจดีย์องค์เดิมและภาพต่างๆ ที่ผนังชั้นใน โปรดเกล้าฯ ให้รื้อมุขด้านเหนือและสร้างใหม่เพื่อบูชาพระร่วงโรจนฤทธิ์ ในสมัยรัชกาลที่ ๖ โปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระอุโบสถหลังใหม่ พระปฐมเจดีย์ เพื่อเป็นที่เคารพสักการะของผู้มีจิตศรัทธาทั้งโลกเพื่อบูชาพระบรมสารีริกธาตุ
ย้อนไปนครปฐมสมัยโบราณ
ย้อนไปเมื่อประมาณ 1,000-1600 ปีที่แล้ว ในเขตนครปฐม ราชบุรี และอู่ทอง จังหวัดสุพรรณบุรีในปัจจุบัน เคยเป็น อาณาจักรทวาราวดี ที่เจริญรุ่งเรืองโดยมีเมืองศรีวิชัย หรือนครปฐมในปัจจุบันเป็นเมืองศูนย์กลางการติดต่อกับต่างประเทศ คือ จีน อินเดีย ชวา โบราณวัตถุที่พบระหว่างการขุดค้นยืนยันได้ว่าเป็นจุดติดต่อและเป็นเมืองที่รับศิลปวัฒนธรรมจากต่างชาติมาแต่สมัยนั้น
เมื่อ พ.ศ. 1100 เมืองนครปฐมโบราณเป็นเมืองสำคัญทางพระพุทธศาสนาระดับรัฐ แม่น้ำบางแก้วไหลผ่านกลางเมืองนครปฐมโบราณ เส้นผ่านศูนย์กลางของเมืองประมาณ 3 กิโลเมตร ซึ่งใหญ่กว่าเมืองอื่นๆ ในสุวรรณภูมิ และมีความสำคัญเหนือเมืองอื่นๆ เหมาะที่สุดสำหรับศูนย์วัฒนธรรมทวาราวดี-ศรีวิชัยในสุวรรณภูมิ ส่วนพระปฐมเจดีย์ที่เห็นในปัจจุบันนั้นสร้างเป็นเจดีย์ทรงกลมขนาดใหญ่บนฐานสี่เหลี่ยมนอกเมืองทางทิศตะวันตกในสมัยดังกล่าว เรียกว่ามหาธาตุหลวงบ้าง พระธมบ้าง
ในปี 1500 ภูมิประเทศกลายเป็นภูเขามากขึ้น แม่น้ำท่าจีน เฉียดชายฝั่ง เมืองนครปฐมโบราณซึ่งค้าขายกับนานาชาติทางทะเลกลายเป็นเมืองห่างไกลจากทะเล ละโว้ (ลพบุรี) อโยธยาศรีรามเทพ (อยุธยา) สุพรรณบุรี (สุพรรณบุรี) ราชบุรี เพชรบุรี เป็นต้น มีเมืองอื่นๆที่เจริญตามไปด้วยทำให้ศูนย์กลางการคมนาคมย้ายไปทางตะวันออกของลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยา เช่นเดียวกับเมืองละโว้เพราะมีแม่น้ำเจ้าพระยาขนาดใหญ่ที่ขนขยะเข้าได้สะดวก อำนาจทางการเมืองกว้างขวาง เนื่องจากเสียมราฐเชื่อมต่อกับอาณาจักรกัมพูชาริมทะเลสาบ กับเมืองทั้งสองฝั่งแม่น้ำโขง (ตะวันออกและลาว) และยังขยายเครือข่ายไปถึงลุ่มแม่น้ำปิง ลุ่มแม่น้ำสาละวิน ซึ่งทำให้ เมืองนครปฐมโบราณ เสื่อมโทรมลง เป็นต้น
หลัง พ.ศ. 2343 มหาเถรศรีสัทธาราชจุฬามุนี ประมุขแห่งสุโขทัย (หลานของพ่อขุนผาเมือง) ได้เข้ามาบวชในจังหวัดสุโขทัย จาริกแสวงบุญและพาญาติพี่น้องจากที่ต่าง ๆ มา บูรณปฏิสังขรณ์ พระมหาธาตุหลวง หรือในภาษาเขมรเรียกว่า พระถม (ธม แปลว่า ใหญ่) เมื่อเป็นเนินดินใหญ่โตจึงได้สร้างเจดีย์คล้ายเจดีย์ไว้บนเนินดิน
พ.ศ. 2100 สมเด็จพระมหาจักรพรรดิ์ อยุธยา โปรดเกล้าฯ ให้ย้ายผู้คนและเมืองเล็กเมืองน้อยมารวมกันเป็นเมืองใหญ่เพื่อป้องกันข้าศึก บริเวณที่แม่น้ำบางแก้วและแม่น้ำท่าจีนไหลมาบรรจบกันเรียกว่า เมืองนครชัยศรี [ตามตำนานท้าวแสนคม พระเจ้าไชยสิริเชียงแสนมาสร้างเมืองนี้เมื่อนานมาแล้ว จึงนำชื่อชัยศิริมาเป็นไชยศรี
เป็น. พ.ศ. 2374 สมัยรัชกาลที่ 3 ครั้งนั้น พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก ทรงผนวชอยู่ ๔ วัดสมอราย (วัดราชาธิวาส) ได้เสด็จจาริกไปนมัสการมหาเจดีย์ที่นครชัยศรี กรุงเทพฯ ที่เรียกว่าพระปฐมเจดีย์เพราะเชื่อว่าเป็นเจดีย์องค์แรกในสยาม
พระปฐมเจดีย์ในอดีตเรียกว่า “พระประถม” เพราะเชื่อกันว่าพระพุทธเจ้าเสด็จมาบรรทม ณ ที่แห่งนี้
“ ครั้นถึงพระประธมบรมธาตุ
สูงทายาดอยู่สันโดษบนโขดเขิน
แลทมึนทึนเทิ่งดังเชิงเทิน
เป็นโขดเขินสูงเสริมเขาเพิ่มพูน ”
ตำนานเรื่องเล่าการสร้างพระปฐมเจดีย์ ( พญากง พญาพาน )
ตำนาน องค์พระปฐมเจดีย์ เรื่องเล่าสืบทอดกันมาจากรุ่นสู่รุ่น มีเรื่องเล่าแพร่หลายในจังหวัดนครปฐมและพื้นที่ใกล้เคียง เมืองโบราณนครชัยศรี เป็นที่ตั้งของเมืองคูบัวและเมืองอู่ทองที่โดดเด่นที่สุดคือพระปฐมเจดีย์ซึ่งเป็นสถานที่ที่เกี่ยวข้องกับตำนานนี้ เชื่อกันว่าพญาพานสร้างขึ้นภายหลังสังหารพระสังฆราช
ตำนานพญากงพญาพาน มีหลายสำนวน บางฉบับบันทึกเป็นลายลักษณ์อักษรสะกดชื่อตัวละครต่างกัน แต่โดยรวมแล้วพวกเขามีโครงเรื่องที่คล้ายกัน มีคำกล่าวว่าพญากงเป็นเจ้าเมืองนครชัยศรี เมื่อพระมเหสีประสูติพระโอรส โหรทำนายว่าจะเกิดมีศักดิ์ แต่แล้วพระองค์จะทรงฆ่าเสีย แล้วพญากงก็สั่งประหารราชโอรส วางลูกบ่าวขี้สงสารบนถาด (ที่มาของชื่อ “พญาพาน”) ลอยน้ำไปตามกรรมตามสนอง พบพรรคพวกยายหอมจึงได้เรียน
เมื่อพญาพานยังทรงพระเยาว์เสด็จไปเมืองคูบัวเพื่อปลอมตัวเป็นทหาร
จึงเข้าปะทะกับพญากงและช้างตาย ในเวลานั้นดูเหมือนว่าเขาฆ่าพ่อของเขา พาลให้โกรธหอมซ่อนเร้น หอมจึงประหารชีวิตยาย หลังจากสำนึกผิดแล้ว เขาได้ปรึกษาอาจารย์เพื่อชดใช้บาปของเขา สร้างพระเจดีย์ใหญ่เหมือน นกพิราบบิน (พระปฐมเจดีย์) พร้อมกับสร้างพระเจดีย์ใหญ่อีกองค์ (พระประโทน) แทนคุณยายหอมเพื่อทดแทนคุณบิดา
การศึกษา ตำนานพญากงพญาพาน ยังคงเป็นนิทานปรัมปราที่มีส่วนสำคัญเกี่ยวกับความทรงจำ ผ่านนิทานชาดก เพลงพื้นบ้าน และวรรณกรรมท้องถิ่นให้เยาวชนได้เรียนรู้ รู้จัก และแลกเปลี่ยนกับบุคคลภายนอก
